Send documents on email

Anglosaksonski model obuhvata osim Velike Britanije i Irsku, ali u osnovnim elementima i ostale anglosaksonske zemlje izvan Evrope.

Ključna obilježja ovog modela su:

• voluntarizam;
• dominacija tržišnog ili poslovnog sindikalizma;
• rascjepkanost sindikata;
• decentraliziranost kolektivnog pregovaranja;
• slab autoritet centralne organizacije u odnosu na lokalne sindikate;
• osrednji nivo sindikalne gustoće^[1].

Nakon što su u početku bili proganjani od strane poslodavaca i države, u drugoj polovini XIX vijeka industrijski sindikati postupno bivaju prepoznati od strane poslodavaca kao partneri, te ih nakon toga i država počinje tolerisati. U tom periodu razvija se i praksa slobodnog kolektivnog pregovaranja između sindikata i poslodavaca oko uslova rada, organizacije posla i visine plaće, što će postati poznato pod nazivom “tradicija  voluntarizma”. Voluntarizam podrazumijeva slabu ili nikakvu ulogu države i zakonodavstva u regulisanju odnosa između radnika i poslodavaca.  Radnici i poslodavci svoje odnose primarno uređuju kroz slobodno kolektivno pregovaranje. Tradicija  voluntarizma  znači  da  se  država  opirala  intervenciji  u industrijske odnose, a prije svega u kolektivno pregovaranje, što se reflektiralo u niskom nivou zakonske regulacije. U većini zemalja područje kolektivnog pregovaranja rezultat je pozitivne sankcije države, odnosno davanja prava na sindikalno udruživanje, prava na kolektivno pregovaranje i prava na štrajk.

U Velikoj Britaniji pravo kolektivnog pregovaranja nastaje spontano i nije zakonski ni pravosudno sankcionisano, jer su se sudovi proglasili nenadležnim za to područje. Stoga se javlja velika razlika između de facto i de jure prava radnika. U očima zakona radnici su slobodni organizirati se i štrajkovati, ali su i poslodavci  jednako slobodni odbiti pregovore, priznati ili ne priznati sindikat, otpustiti radnike tokom štrajka  itd. U praksi je većina poslodavaca prihvatala pravo svojih radnika da se kolektivno organiziraju i priznavala njihove sindikate. Takođe, radnici su u praksi bili sigurni tokom štrajka, pogotovo u onim segmentima tržišta rada gdje je postojao viši nivo sindikalne organiziranosti i solidarnosti, te gdje su vladale povoljne tržišne okolnosti u smislu potražnje za radnom snagom.

Voluntarizam je vidljiv i iz činjenice da kolektivni ugovori nemaju nikakvu pravnu snagu, te se njihovo poštovanje zasniva isključivo na časti i riječi potpisnika (na tzv. džentlmenskom dogovoru). Kršenje kolektivnog ugovora nije moguće sudski spriječiti, kao što je to slučaj u zapadnoevropskom modelu. Sudovi su se proglasili nenadležnima za sporove koji proizlaze iz kolektivnih ugovora. Elementi kolektivnog ugovora mogu dobiti pravnu snagu samo ako postanu dio pojedinačnih ugovora sa zaposlenicima.

Glavno obilježje kolektivnog pregovaranja, predstavljaju veliki broj samostalnih sindikata, uz dominaciju vrijednosti voluntarizma i poslovnog sindikalizma, te decentraliziranost. Pregovori se primarno odvijaju na nivou preduzeća, direktno između predstavnika zaposlenika i njihovog poslodavca. Pregovori na nivou privredne grane u kojoj učestvuje više poslodavaca i više sindikata su relativno rijetki, a i kada se odvijaju, obično se ne odnose na sve radnike u sektoru, nego na kvalifikovane ili nekvalifikovane članove sindikata. Kada se pregovori odvijaju na nivou preduzeća, onda njih u pravilu ne vode čelnici sindikata i nisu formalni, nego se kontinuirano i neformalno  vode  između  “nadzornika  pogona”(shop  steward  –  što  je  zapravo  sindikalni povjerenik) i poslodavca ili menadžmenta.

Decentraliziranost kolektivnog pregovaranja, pa time i samih sindikata, dovodi i do malog uticaja viših nivoa sindikalnog organiziranja.

Nivo sindikalne gustoće u zemljama koje spadaju u anglosaksonski model industrijskih odnosa je srednji, u odnosu na ostale modele industrijskih odnosa i distribucije sindikalne gustoće u razvijenim kapitalističkim zemljama. Naprimjer, 2003. godine sindikalna gustoća se kretala između 12,4 posto u SAD-u i 35 posto u Irskoj, dok je u većina zemalja ove grupe (Kanada, Australija, Novi Zeland, Velika Britanija) između 20 i 30 posto.

Nivo pokrivenosti zaposlenih kolektivnim ugovorima^[2] najniži je upravo u anglosaksonskom modelu industrijskih odnosa, što je posljedica činjenice da se pregovori dominantno odvijaju na nivou preduzeća, te da država nema aktivnu ulogu u poticanju kolektivnog pregovaranja. Shodno tome, države unutar ove grupe, ne poznaju tzv. proširivanje važenja kolektivnog ugovora, što je inače praksa u većem dijelu evropskih država.

[1]Termin “sindikalna gustoća” (uniondensity) uobičajen je u literaturi iz područja radnog prava i definira se kao udio članova sindikata u ukupnom broju zaposlenih u nekoj populaciji. prim. aut.

[2]Termin “pokrivenost kolektivnim ugovorima” (bargaining coverage) odnosi se na postotak radnika čiji su uslovi rada, plaće i ostala prava određena kolektivnim ugovorima između poslodavaca i sindikata, bez obzira na kom nivou se takav ugovor potpisuje. prim. aut.