SVE VIJESTI
SEKTORI
KATEGORIJE
11.05.2021
Zapadnoevropski (korporativistički) model industrijskih odnosa i kolektivnog pregovaranja obuhvata znatno veći broj evropskih zemalja od anglosaksonskog, te stoga unutar njega postoje i znatno veće varijacije, ali ipak sa izraženim zajedničkim obilježjima. Tako neki autori naglašavaju razlike između skandinavskog i germanskog modela, koji se mogu smatrati podtipovima ovog modela. Unutar zajedničkog šireg okvira ovog modela prepoznaje se nekoliko podgrupa zemalja: Njemačka, Skandinavija (Danska, Norveška i Švedska), niske zemlje (Belgija i Holandija), Finska (koja se jezično i po modelu donekle razlikuje od ostalih skandinavskih zemalja) i alpske zemlje (Austrija i Švicarska).
Kao glavna obilježja ovog modela mogu se izdvojiti sljedeće zajedničke karakteristike:
Ako je voluntarizam ključno obilježje anglosaksonskog modela industrijskih odnosa, onda su korporativizam i socijalno partnerstvo ključna obilježja korporativističkog modela.
Korporativizam je Rimokatolička crkva zagovarala krajem XIX i početkom XX vijeka kao sistem usklađivanja interesa radnika i poslodavaca, kako bi se s jedne strane smanjio uticaj države, a sa druge strane izbjegli klasni sukobi. Ovaj termin se odnosi na zajedničke napore vlade, sindikata i poslodavaca u oblikovanju nacionalne (socijalne i ekonomske) politike.
Korporativizam se kao pojam često navodi uz “tripartizam”. Tripartizam podrazumijeva regularne kontakte između najviših organizacija sindikata, poslodavaca i nacionalne vlade da bi se raspravljalo o socijalnoj i ekonomskoj politici, kao što su regulacija radnih odnosa, porezi, socijalna sigurnost, regulativa zapošljavanja, industrijska politika, zdravstvo, obrazovanje itd. Tripartizam obično podrazumijeva postojanje stalnih tijela koja u različitim zemljama imaju različit sastav i veličinu.
Dva su ključna obilježja tripartizma:
Ograničen broj predstavnika iz svakog sektora znači da su neke organizacije isključene iz učešća u odlučivanju, a one koje su uključene imaju monopol na predstavljanje svog sektora. Podjela odgovornosti podrazumijeva da vlada dijeli odgovornost sa sindikatima i poslodavcima za odluke koje je jedino ona ovlaštena donositi. Na taj način vlade dobivaju širu podršku za svoje odluke i izlažu se manjem političkom riziku, a interesne skupine zauzvrat dobivaju mogućnost uticaja na vladine odluke kako bi postigle svoje ciljeve.
Korporativizam ima uže značenje od tripartizma jer uključuje socijalno partnerstvo među trima stranama. Socijalno partnerstvo podrazumijeva zajedničku predanost ekonomskom rastu, priznavanje različitih interesa među stranama, uzajamno razumijevanje, te spremnost na kompromise sa vlastitim interesima. U pozadini stoji “kultura socijalnog partnerstva”, što za posljedicu ima česte i redovne sastanke, te čvrste odnose među partnerima, što korporativizam čini čvršćim od tripartizma.
Sam termin “socijalni partneri” nastaje u Austriji nakon 1945. godine[1], a u Njemačkoj ulazi u upotrebu sa inauguralnim govorom Konrada Adenauera[2] 1949. godine u parlamentu, u kojem Adenauer ističe želju za afirmacijom slobodnog kolektivnog pregovaranja u kojem socijalni partneri trebaju kroz razuman kompromis riješiti ključna pitanja u međusobnim odnosima jer je to preduslov nacionalnog napretka.
Korporativizam se u literaturi i praksi najčešće vezuje uz skandinavske zemlje, koje su prema njegovoj razvijenosti uzor drugim zemljama. Postoji jasna razlika među korporativizmima koji su nastali spontano iz pregovora između sindikata i poslodavaca kojima se kasnije priključuje država kao treći član i onih u kojima je država pokrenula pregovore među trima stranama. Prvi se javlja u Švedskoj i drugim skandinavskim zemljama gdje najprije sindikati i poslodavci formiraju zajedničko tijelo unutar kog vode pregovore i potpisuju kolektivne ugovore, a njima se tek kasnije priključuje vlada, koju prvobitni partneri prihvataju jer im to pruža mogućnost uticaja na vladinu poreznu politiku.
Kao posljedica činjenice da su se neovisno o vladi strane mogle sporazumjeti o svojim interesima i urediti međusobne odnose, industrijski odnosi nisu u velikoj mjeri regulisani zakonima.
Sa druge strane, u slučaju Holandije, država je ta koja je uložila napore u dovođenje svih strana za sto (zbog izrazite fragmentiranosti i sindikata i poslodavaca prema “nivoima”). U tom slučaju dolazi do velike zakonske regulacije prava i položaja radnika ali i sistema pregovaranja. Između tih polova se nalaze Njemačka i Austrija. Osim toga, bitno obilježje skandinavskog podtipa je uključenost socijalnih partnera u veliki broj različitih tijela u kojima se formiraju javne politike, za razliku od germanskog podtipa gdje su socijalni partneri manje neposredno uključeni u sam proces donošenja javnih politika, pogotovo na nižem nivou. U skandinavskom podtipu socijalni partneri imaju svoje predstavnike gotovo u svim tijelima u kojima se donose važne javne politike.[3]
Osim uloge države u procesu nastanka korporativizma, nivo na kom se vode kolektivni pregovori predstavlja ključne kriterije za ranije spomenuto razlikovanje skandinavskog korporativističkog modela i socijalno-partnerskog srednjoevropskog modela kolektivnog pregovaranja.
Glavni mehanizam ostvarivanja socijalnog partnerstva je proces kolektivnog pregovaranja koji se, za razliku od anglosaksonskog modela, obično odvija na nacionalnom nivou za sve industrijske grane (skandinavski podtip i Austrija) ili na nivou sektora djelatnosti i industrijskih grana (npr. Njemačka), zbog čega se ovi pregovori često nazivaju “sektorskim” ili “granskim” kolektivnim pregovorima. U većini manjih zemalja potpisuje se jedan kolektivni ugovor za jednu industrijsku granu, dok se u Njemačkoj potpisuje zaseban granski sporazum za svaku saveznu pokrajinu, ali pregovore koordinira i vodi nacionalni granski sindikat. Važno je napomenuti da se obično vode odvojeni pregovori za manualne radnike, kvalifikovane radnike i službenike unutar sektora. Pregovori se događaju godišnje, ili svake druge godine, i obično se odvijaju tokom zimskih mjeseci. Tamo gdje djeluje više različitih sindikata (npr. katolički i socijaldemokratski) oni unaprijed usaglašavaju zahtjeve. Kolektivni ugovor se potpisuje kao pisani ugovor, u kojem su definirane obaveze svake od strana. Poslodavci se obavezuju da će štiti određena prava radnika, što se obično odnosi na određene povišice plaća i/ili poboljšanje uslova rada, dok se sindikati obavezuju na socijalni mir. Industrijski konflikt (štrajk) dozvoljen je samo u vrijeme pregovora i zabranjen je tokom godine, odnosno sindikati se odriču prava na štrajk sve dok druga strana poštuje ugovor.
I u zemljama gdje se vrše pregovori na nivou grana ili čak na nivou grana za svaku saveznu državu (kao u Njemačkoj) postoji relativno veliki stupanj koordinacije, koja se odvija u dva oblika: nacionalne organizacije koordiniraju pregovore unutar sektora, prije svega kroz zajedničko artikulisanje zahtjeva. Drugi oblik koordinacije je slijeđenje “uzora”(pattern bargaining) koji uspostavlja najjači sindikat u vodećem sektoru. Na taj način se i u tim zemljama osigurava visok nivo koordinacije kolektivnog pregovaranja, iako se ono ne odvija formalno centralizirano za sve grane na nacionalnom nivou.
Glavni motiv sindikata za granske pregovore je izuzimanje plaća iz okvira konkurencije, kako poslodavci unutar iste djelatnosti nebi pokušali steći konkurentsku prednost snižavanjem plaća. Ako svi poslodavci u jednoj djelatnosti potpišu zajednički sporazum, onda je to garancija radnicima da pojedini poslodavci neće snižavati plaće kako bi bili konkurentni, nego će tražiti konkurentske prednosti kroz druge faktore rada (tehnologija, sirovine, distribucija, način prodaje itd.).
Sa druge strane za poslodavce kolektivno pregovaranje na višem nivou pomjera sukobe oko plaća i uslova rada izvan samog preduzeća i pogona, te omogućava normalno funkcionisanje proizvodnje. Kada dođe do štrajkova, oni će pogoditi pojedinačnog poslodavca, ali neće biti usmjereni direktno protiv njega, te time neće biti ugrožen njegov autoritet. Za poslodavce je motiv i to što im pregovori ne oduzimaju energiju, nego se njima uglavnom bavi neko drugi, često profesionalni pregovarači zaposleni u udruženjima poslodavaca.
Zbog duge tradicije kolektivnog pregovaranja, vlada obično stoji po strani u procesu kolektivnog pregovaranja, te nije njihov aktivni sudionik. Njena uloga je osiguravanje zakonskog okvira za kolektivno pregovaranje. U većini zemalja ovog modela postoje zakoni koji određuju uslove konflikta i štrajkova. Ako je štrajk najavljen, poslodavac ima pravo obratiti se radničkom sudu ili običnom sudu, te tražiti procjenu zakonitosti štrajka. Druga funkcija vlade je proširenje uslova dogovorenih kolektivnim pregovaranjem na one radnike i poslodavce koji nisu organizirani, zbog čega se kolektivni ugovori na njih ne odnose. Za sindikate i poslodavce ovakvo miješanje države u industrijske odnose obično nije sporno, jer se radi o zakonskom regulisanju onoga oko čega su sindikati i poslodavci i tako postigli sporazum, a i jednima i drugima je u interesu sprječavanje nelojalne konkurencije. Područje u kojem zakonodavstvo češće uvodi inovacije je područje radničkog participiranja u upravljanju preduzećima, budući da oko tog pitanja sindikati i poslodavci teško postižu konsenzus.
Udio radnika čiji su plaća i ostali radni uslovi određeni kolektivnim ugovorima, u ovom modelu je izrazito velik, iako postoje značajne razlike među pojedinim zemljama, ovisno na kom nivou se vode pregovori. Pokrivenost kolektivnim sporazumom se kreće između oko 60 (Njemačka)i 99 posto (Austrija). U zemljama u kojima se pregovori vode na nacionalnom nivou zajednički za sve sektore (Austrija, Švedska itd.), pokrivenost je veća nego u zemljama u kojima se pregovori vode na nivou regija i/ili grana (Njemačka).
Glavno obilježje sindikalnog pokreta u ovom modelu je relativno visoki stepen centraliziranosti sindikata.
[1] Na nacionalnom nivou, sistem socijalnog partnerstva predstavlja vodeću karakteristiku industrijskih odnosa u Austriji. Na osnovu tijesne, dobrovoljne saradnje između poslodavaca, radnika i države, ovaj sistem predstavlja specifično austrijsku verziju onoga što je u društvenim naukama prepoznato kao korporativizam. Po međunarodnim standardima, Austrija je jedna od zemalja u kojoj su korporativističke strukture najrazvijenije. U okviru ovog sistema poslodavci i zaposleni su zastupljeni preko malog kruga glavnih organizacija (tzv. „socijalni partneri“: na strani zaposlenih su Savez sindikata Austrije i Savezna komora rada, a na strani poslodavaca tu su Savezna privredna komora, Stalni odbor predsjednika Poljoprivrednih komora i Savez austrijske industrije. Saradnja između države i socijalnih partnera predstavlja važnu vezu između industrijskih odnosa i politike vlade. Ona predstavlja sredstvo za fino podešavanje kolektivnog pregovaranja u skladu sa nacionalnom ekonomskom i socijalnom politikom, a sa druge strane, ta saradnja otvara sve aspekte te politike mogućem uticaju socijalnih partnera. Porijeklo socijalnog partnerstva leži u nasilničkim klasnim borbama i velikoj nezaposlenosti u godinama između dva svjetska rata, što je kulminiralo građanskim ratom 1934. godine i priključivanjem Austrije nacističkoj Njemačkoj 1938. godine. Ova gorka iskustva navela su predstavnike radnika i poslodavaca, poslije 1945. godine, da daju prednost zajedničkim interesima i saradnji u odnosu na klasne interese i sukobe. Činjenica da se od tih ranih početaka socijalno partnerstvo razvilo u stalni i stabilni element austrijskog društva. prim. aut.
[2]Konrad Hermann Josef Adenauer (Köln, 5. januara1876. - Bad Honnef-Rhöndorf, 19. aprila, 1967.) bio je njemački političar i državnik. Iako je njegova politička karijera trajala 60 godina, Adenauera se pamti po tome što je bio 1. kancelar Zapadne Njemačke od 15. septembra1949. do 16. oktobra1963. i predsjednik CDU-a od 1950. do 1966. godine. Adenauer je bio najstariji kancelar koji je obavljao dužnost, napustivši položaj sa 87 godina. prim. aut.
[3]Neki autori su u Norveškoj krajem 1980-ih pronašli čak 430 različitih javnih tijela u kojima su zastupljeni socijalni partneri. prim. aut.
© 2024. Ministarstvo civilnih poslova. Sva prava pridržana.
WEB PORTAL
DOSTUPNO NA SVIM REZOLUCIJAMA
